Παραδοσιακή κατοικία της Καρυάς
Η κατοικία της Καρυάς, διαμορφωμένη από τις συνθήκες και τις ανάγκες των ενοίκων, ήταν φτηνού κόστους αλλά λειτουργική. Τα υλικά, πέτρες ,πλάκες σκεπής, άργιλος, ξυλεία, όλα σχεδόν από το περιβάλλον του χωριού. Ο προσανατολισμός όλων των σπιτιών νότιος.
Η αρχιτεκτονική απλή. Ορθογώνια παραλληλεπίπεδα , μονώροφα τα περισσότερα και ελάχιστα ισόγεια.
Οι οικοδόμοι της εποχής κτίζουν τους εξωτερικούς τοίχους ( πάχους 50-60 εκ.) με ακανόνιστες πέτρες , χρησιμοποιώντας ως συνδετικό υλικό τον άργιλο ( μπουντσόχωμα ). Επεξεργασμένες πέτρες χρησιμοποιούν μόνο στις γωνίες. Για τη στερεότητα του τοίχου, χρησιμοποιούν αρκετά σινάζια από πρόχειρα πελεκημένα ελατάκια.
Η ξυλωσιά της σκεπής, ( γριντιές, τσιμπίδια, απέλες, καδρόνια κ.λ.π.) υλοτομημένη από τα δάση της περιοχής, είναι ελάχιστα κατεργασμένη.
Η σκεπή καλύπτεται με απέλες , πάνω από τις οποίες τοποθετούνται με ορισμένη διάταξη οι πλάκες από τα νταμάρια της Καρυάς . Φροντίζουν δε, οι καταληκτικές πλάκες της σκεπής να δημιουργούν αρκετή αστρέχα ώστε να προφυλάγουν τα ντουβάρια από τα νερά της βροχής.
Τα παράθυρα, ξύλινα, στενόμακρα, σχετικά μικρά χωρίς παραθυρόφυλλα είναι οπλισμένα με οριζόντιες σιδεριές.
Όλα τα σπίτια στον όροφο , πάνω από την είσοδο,διαθέτουν μπαλκόνι με ξύλινα κάγκελα. Οι μεσότοιχοι κατασκευάζονται με τσιατμά και παλαμίζονται με λάσπη από άργιλο.
Οι εξωτερικοί τοίχοι παραμένουν ασοβάτιστοι, ενώ οι εσωτερικοί σοβατίζονται με πηλό και ασβεστώνονται για απολύμανση και για περισσότερη φωτεινότητα του εσωτερικού.
Μπαίνοντας κανείς από την είσοδο, βρίσκεται στο χαγιάτι. Είναι ένας χώρος (συνήθως 3μ*3μ) που οδηγεί στα δυο ισόγεια δωμάτια και στην ξύλινη εσωτερική σκάλα που ανεβάζει στον όροφο. Κάτω από την σκάλα, υπάρχουν ξύλινες ντουλάπες όπου στοιβάζονται την ημέρα τα κλινοσκεπάσματα. Το δάπεδο , πατημένο με αργιλόχωμα, επιχρίεται με κοκκινόχωμα ή ασπρόχωμα ανάλογα με τη γειτονιά.
Το ένα το δωμάτιο του ισογείου χρησιμοποιείται ως κελάρι. Εκεί αποθηκεύονται οι τροφές της οικογένειας και οι ζωοτροφές. Το άλλο, είναι ο Ουντάς, κρεβατοκάμαρα και καθιστικό μαζί. Είναι το μοναδικό δωμάτιο που θερμαίνεται το χειμώνα με τζάκι..
Τις κρύες μέρες, εδώ μαγειρεύει η νοικοκυρά, τρώει, κοιμάται και περνάει τις ώρες της όλη η οικογένεια. Έπιπλα ελάχιστα. Ένα μπαούλο σε μια γωνιά καλυμμένο με ένα σεντόνι ,μερικά ξύλινα σκαμνάκια , ένα ή δυο ξυλοκρέβατα για τους γονείς και τα μεγαλύτερα παιδιά. Τα μικρότερα στρωματσάδα.
Είναι πατωμένο με σανίδες και στρωμένο με κουρελούδες ή προκόβες. Δίπλα από τα κρεβάτια, ο τοίχος κοσμείται με μια μπάντα ( υφαντό κομμάτι με κάποιο απλό σχέδιο).
Σε μια γωνιά συνήθως πίσω από την πόρτα, μια πρόχειρη κρεμάστρα και σε μια άλλη το εικονοστάσι με το καντήλι.
Ο φωτισμός τα βράδια γίνεται με μια λάμπα πετρελαίου που αντικαθίσταται πολλές φορές, λόγω οικονομίας, από το δαδί που τοποθετούνταν στο εσωτερικό του τζακιού σε σιδερένιο κρίκο, το φεγγίτη.
Η εσωτερική σκάλα που οδηγεί στον όροφο, καταλήγει στη σάλα , το ανώι. Αυτή είναι ένας χώρος χωρίς ιδιαίτερη διακόσμηση. Στη βόρεια πλευρά και πάνω από τη σκάλα, κατασκευάζονταν συνήθως ένας πλατύς πάγκος που η νοικοκυρά τον χρησιμοποιούσε ως μπουφέ. Εκεί τοποθετούσε τα μπουκάλια με το τσίπουρο και το κρασί, τα λουκούμια και τα στραγάλια. Μέσω της σάλας επικοινωνούσες με το μπαλκόνι και τα δυο δωμάτια του ορόφου. Το ένα από τα δωμάτια είναι το καλό, ο ξενώνας. Μαζί με τη σάλα, φιλοξενούν τους καλεσμένους των σπιτικών γλεντιών. Εδώ θα βρούμε ένα κρεβάτι, το γιούκο με τα καθαρά κλινοσκεπάσματα, βελένζες, μάλλινα σεντόνια κλπ, ,τη σερβάντα με τα γυαλικά, ένα τραπέζι καλυμμένο με κεντητό τραπεζομάντηλο και μερικές ψάθινες καρέκλες.
Το άλλο δωμάτιο είναι κατά κάποιο τρόπο το εργαστήρι της οικογένειας. Εδώ είναι εγκατεστημένος ο αργαλειός που οι γυναίκες υφαίνουν τα ρούχα, τις κάπες, τα μαλιότα, τα κλινοσκεπάσματα, τα σεντόνια ,τις προκόβες και τις κουρελούδες. Εδώ υφαίνονται οι προίκες και τα όνειρα των κοριτσιών. Τα παράθυρα των δωματίων στολίζονται με όμορφες μικρές κεντημένες κουρτίνες σε λευκό χασέ .
Όλα τα δωμάτια είναι χωρίς ταβάνι. Οι άχαρες γριντιές, γεμάτες από καρφιά, στολίζονται το φθινόπωρο από τις θηλιές των καλαμποκιών που κρέμονται για στέγνωμα και από τα κυδώνια, από τα λίγα φρούτα που η Καρυά είχε υπερεπάρκεια.
Η κουζίνα είναι εξωτερική. Εδώ υπάρχει πετρόκτιστο καμίνι με καπνοδόχο για μαγείρεμα. Παρά δίπλα άλλο καμίνι για τη γάστρα, την τόσο απαραίτητη μια και οι πίτες και οι μπομπότες αποτελούσαν τακτικό φαγητό της οικογένειας,
Μια ξύλινη πιατοθήκη και ένα φανάρι κρεμασμένο στον τοίχο όπου φυλασσόταν το φαγητό που περίσσευε, ήταν τα μοναδικά έπιπλα, Τρεχούμενο νερό δεν υπήρχε. Το ρόλο της βρύσης έπαιζε ένας μικρός νιπτήρας που η νοικοκυρά φρόντιζε να είναι πάντα γεμάτος.
Κάτω από το νιπτήρα υπήρχε λεκάνη η οποία με ένα σωλήνα διοχέτευε τα ακάθαρτα νερά στο χώρο της αυλής, ή στην καλύτερη των περιπτώσεων σε κάποιο κουβά που φρόντιζαν να τον αδειάζουν σε μέρος που δεν ενοχλούσε.
Υπήρχε και άλλος νιπτήρας εξωτερικός , κρεμασμένος έξω από την κουζίνα ή δίπλα από την κύρια είσοδο που τον χρησιμοποιούσαν οι ένοικοι για την ατομική τους καθαριότητα.
Σε κάποια άκρη της αυλής ήταν και ο φούρνος με τη δική του στέγη, πλακοσκέπαστος. Στα πιο απόμακρα μέρη της αυλής στεγαζόταν το κοτέτσι και το αποχωρητήριο ( χαλές) ώστε να μη μυρίζουν. Η απόσταση όμως του αποχωρητηρίου από το σπίτι,δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα σ’ αυτούς που το επισκεπτόταν τις νύχτες και τις κρύες μέρες του χειμώνα. Γι αυτό πολλοί αρωμάτιζαν με το ψιλό τους το χώρο που βρισκόταν λίγα μέτρα από την πόρτα του σπιτιού.
Η αυλή είναι διαμορφωμένη έτσι ώστε να είναι λειτουργική και να εξυπηρετεί τη συμβίωση ανθρώπων και ζώων. Συνήθως, κατά μήκος της μιας πλευράς είναι κτισμένοι οι στάβλοι ( ντάμια ) των οικόσιτων ζώων και ο αχυρώνας. Εδώ αποθηκεύεται το άχυρο και το χόρτο. Όσοι είχαν μεγάλη αυλή, το χορτάρι το αποθήκευαν στις κουκούλες.
Τους καλοκαιρινούς μήνες, τα βράδια η αυλή χρησιμοποιούνταν και για το σταυλισμό των μεγάλων ζώων (αλόγων και αγελάδων). Υπήρχε όμως και ένας χώρος μπροστά από το σπίτι, περιφραγμένος με ξύλινα κάγκελα όπου εκεί η νοικοκυρά ικανοποιούσε τη φιλοκαλία της με την καλλιέργεια ποικίλων λουλουδιών που έδιναν μια ευχάριστη νότα στην πρόσοψη του σπιτιού. Και τι δεν είχε εκείνος ο ανθόκηπος. Τριανταφυλλιές διαφόρων χρωμάτων, σαπουνολούλουδα, κατιφέδες, τουφωτά, μαντζουράνες, γεράνια, λεβάντες, βασιλικά γαρίφαλλα και ότι άλλο ευδοκιμούσε στο κλίμα της Καρυάς, συναγωνιζόμενες οι νοικοκυρές η μία την άλλη.
Χαρακτηριστικό της κάθε αυλής ήταν και οι ψηλοί μαντρότοιχοι που την περιέβαλλαν ώστε να αποτρέπεται η περιέργεια των περαστικών για τα επισυμβαίνοντα μέσα σ΄ αυτή.
Κάθε μάντρα διέθετε δυο πόρτες. Μία μικρή για τους ανθρώπους και μια μεγάλη που επέτρεπε την είσοδο φορτωμένων ζώων. Κλειδαριές δεν υπήρχαν . Ένας μάνταλος έκλεινε την πόρτα για τα (ζωντανά).Για τους ανθρώπους ήταν πάντα ανοιχτή.